(конспект лекции)
1.Предположим, вы провели опрос на тему об индивидуализме и выяснили, что большинство армян предпочитают индивидуальную форму деятельности. Это еще не социология. Это опрос населения, дающий проценты предпочтений.
2.Затем, вы решили понаблюдать, как предпочтения связаны с социальной средой?
Вы анализируете юридические законы и нормы и выясняете, что в основном они препятствуют коллективной форме деятельности, а иногда и просто запрещают объединения работников. Это тоже еще не социология, а изучение социальной среды.
3.Затем вы обращаетесь к сравнительному анализу этого положения в разных странах и обнаруживаете, что в одних странах юридические законы и нормы поощряют и диктуют создание коллективных форм деятельности, например, артели, товарищества, кооперативы, профессиональные союзы и др., а в других странах – препятствуют. Это тоже еще не социология, а скорее, страноведение.
4.Затем вы пытаетесь обнаружить некий порядок, закономерность в разных отношениях к коллективной форме деятельности в разных странах. Сопоставляя разные страны, типы правления в них, состав элиты и взаимоотношения между ней и населением, вы обнаруживаете, что, когда элиты и основное население различаются национальному составу, или когда страна пребывает в колониальном статусе по отношению к другой стране, то законы в этих странах препятствуют объединению граждан в союзы и товарищества. А когда своя элита ведет свой народ к развитию и прогрессу, и при этом не допускает колониальной зависимости от других стран, то законы в этой стране поощряют разного рода коллективные формы деятельности и даже сплачивают население. Это тоже еще не социология, а скорее политология.
5.Затем, когда вы возвращаетесь к случаю с армянами и пытаетесь понять, а в какой степени доминирующие в правовой сфере Армении и запрещающие коллективные объединения юридические нормы повлияли на реальное поведение армян, вы уже приближаетесь к социологии, но вам еще надо выяснить, а какие механизмы самоорганизации, самозащиты, коллективного выживания, традиционного поведения смогли противостоять и в какой степени закономерному давлению социально-политической среды. Здесь вы занимаетесь культурологией.
6.И когда, наконец, вы изучили эти механизмы, распознали стоящих за ними социально-институциональных субъектов, степень их воздействия на поведение и самооценку армян, то вы вступаете в сферу социологии и начинаете проводить действительно социологические исследования, показывающие на первом этапе, гипотетически прогнозируемые вами процентные соотношения коллективно и индивидуально ориентированного населения, в зависимости от состояния этих внутренних институтов и внешней среды.
- И в заключение, вы устанавливаете общий социологический закон, показывающий процентную степень коллективно, либо индивидуально ориентированного населения в зависимости от силы факторов культурного, институционального или внешнеполитического давления.
8.Теперь, пользуясь этим законом, вы приступаете к социально-инженерному его применению, конструируя в неких заданных рамках целесообразующую, нужную вам форму общественного поведения. Одновременно, вы можете прогнозировать степень коллективной или индивидуальной ориентации в закабаленных либо свободных странах.
Э.Р.Григорьян
Ինչ է սոցիոլոգիան: (դասախոսության ամփոփում)
1.Ենթադրենք, դուք հարցում եք անցկացրել անհատականության վերաբերյալ և պարզել, որ հայերի մեծ մասը նախընտրում է գործունեության անհատական ձևը ։ Դա դեռ սոցիոլոգիա չէ ։ Սա բնակչության հարցումն է, որը տալիս է նախասիրությունների տոկոսներ։
2.Ապա, դուք որոշել եք հետեւել, թե ինչպես են նախապատվությունները կապված սոցիալական միջավայրից?
Դուք դիտարկում եք իրավական օրենքներն ու նորմերը և պարզում, որ դրանք հիմնականում խոչընդոտում են գործունեության հավաքական ձևին, իսկ երբեմն էլ պարզապես արգելում են աշխատողների միավորմանը ։ Սա էլ դեռ սոցիոլոգիա չէ, այլ սոցիալական միջավայրի ուսումնասիրություն է ։
3.Ապա դուք դիմում եք տարբեր երկրներում իրավիճակի համեմատական վերլուծությանը և հայտնաբերում եք, որ որոշ դեպքերում իրավական օրենքներն ու նորմերը խրախուսվում են և թելադրում հավաքական գործունեության ստեղծումը, օրինակ ՝ ընկերակցություն, կոոպերատիվներ, արհեստակցական միություններ և այլն․ Իսկ այլ երկրներում ՝ խոչընդոտում են ։ Սա էլ դեռ սոցիոլոգիա չէ, ավելի ճիշտ՝ երկրագիտություն ։
4.Այնուհետեւ փորձում եք նկատել որոշակի կարգ, օրինաչափություն տարբեր հարաբերություններում կոլեկտիվ գործունեության ձևերի նկատմամբ տարբեր երկրներում: Համադրելով տարբեր երկրները, դրանց կառավարման տեսակները, էլիտայի կազմը և փոխհարաբերությունները նրա և բնակչության միջև, դուք կնկատեք, որ երբ էթնիկ կազմով տարբերվում են էլիտաները և հիմնական բնակչությունը, կամ երբ երկիրը գաղութային կարգավիճակում է գտնվում մեկ այլ երկրի նկատմամբ, այդ երկրներում օրենքները խոչընդոտում են քաղաքացիների միավորմանը միություններում և ընկերակցություններում ։ Իսկ երբ իր էլիտան իր ժողովրդին տանում է դեպի զարգացում և առաջընթաց, և միևնույն ժամանակ թույլ չի տալիս գաղութային կախվածություն այլ երկրներից, ապա այդ երկրներում օրենքները խրախուսում են գործունեության տարբեր տեսակի կոլեկտիվ ձևեր և նույնիսկ համախմբում բնակչությանը ։ Սա էլ դեռ սոցիոլոգիա չէ, այլ ավելի շուտ քաղաքագիտություն ։
5.Այնուհետև, երբ դուք վերադառնում եք հայերի հետ կապված դեպքին և փորձում հասկանալ, թե որքանով են Հայաստանի իրավական ոլորտում գերիշխող և կոլեկտիվ միավորումներն արգելող իրավական նորմերն ազդել հայերի իրական վարքագծի վրա, դուք արդեն մոտենում եք սոցիոլոգիային, բայց դեռ պետք է պարզել, թե ինքնակազմակերպման, ինքնապաշտպանության, կոլեկտիվ գոյատևման, ավանդական վարքագծի ինչ մեխանիզմներ են կարողացել դիմակայել և որքանով են դիմադրել սոցիալ-քաղաքական միջավայրի ճնշմանը ։ Այստեղ դուք զբաղվում եք մշակութաբանության.
6.Եվ երբ, վերջապես, դուք ուսումնասիրել եք այդ մեխանիզմները, ճանաչել եք դրանց հետևում կանգնած սոցիալ-ինստիտուցիոնալ սուբյեկտներին, նրանց ազդեցության աստիճանը հայերի վարքագծի և ինքնագնահատականի վրա, ապա դուք մտնում եք սոցիոլոգիայի դաշտ և սկսում եք իրականացնել իսկապես սոցիոլոգիական հետազոտություններ, որոնք ցույց են տալիս առաջին փուլում, ձեր կողմից տեսականորեն կանխատեսվող տոկոսային հարաբերակցությունները բնակչության հավաքական և անհատական կողմնորոշումը ՝ կախված այդ ինստիտուտների վիճակից և արտաքին միջավայրից։
- Եվ վերջում, դուք սահմանում եք ընդհանուր սոցիոլոգիական օրենք, որը ցույց է տալիս կոլեկտիվ կամ անհատապես կողմնորոշված բնակչության տոկոսային աստիճանը ‘ կախված մշակութային, ինստիտուցիոնալ կամ արտաքին քաղաքական ճնշման գործոնների ուժից:
8.Այժմ, օգտվելով այս օրենքից, դուք սկսում եք դրա սոցիալ-ճարտարատական կիրառումը ՝ որոշակի նախանշված շրջանակներում կառուցելով հասարակական վարքագծի նպատակահարմար, Ձեզ անհրաժեշտ ձևը։ Միեւնույն ժամանակ, դուք կարող եք կանխատեսել, թե որքանով է կոլեկտիվ կամ անհատական կողմնորոշումը կախված է ստրկացված կամ ազատ երկրներից.
Է․Ռ․Գրիգորյան